پشت نویسی چک و نکات کلیدی آن

حتماً شما هم تاکنون عباراتی نظیر پشت نویسی چک یا ظهرنویسی چک را شنیدهاید. در این مقاله قصد داریم به بررسی پشت نویسی چک، انواع آن، و مسئولیتهای پشت نویس بپردازیم و ابعاد مختلف حقوقی آن را مطرح کنیم.
تعریف پشت نویسی
پشت نویسی چک، نوشتن عبارت یا عباراتی است بر پشت سند (چک) که بیانگر انتقال حق مندرج در سند مزبور و اثباتکنندهی آن است.
انواع پشت نویسی چک
ظهرنویسی چک معمولاً به دو منظور صورت میگیرد:
-
الف- به منظور انتقال چک
دارنده چک با امضا در پشت چک، آن را به شخص دیگری منتقل میکند. در صورتیکه وجه مندرج در چک در سررسید توسط صادر کننده تأمین نگردد، بانک محالعلیه (بانک پرداختکنندهی وجه) اقدام به صدور گواهینامه عدم پرداخت مینماید.
-
ب- بهمنظور ضمانت از صادرکننده یا پشت نویس قبلی
در این حالت برای معتبر نمودن بیشتر چک نزد دارندهی آن، شخص ثالثی به عنوان ضامن، پشت چک را امضا مینماید که ممکن است از صادرکننده ضمانت نماید یا از پشت نویس قبلی.
مسئولیت پشت نویس در هریک از انواع پشت نویسی چک
برای بحث در خصوص پشت نویسی چک باید به قانون تجارت (مواد مربوط به پشت نویسی برات) رجوع کرد زیرا از یک سو، قانون صدور چک، مسئولیت مدنی پشت نویسان چک را به قانون تجارت ارجاع داده است و از سوی دیگر در خود این قانون مواد مستقلی در خصوص ظهرنویسی چک وجود ندارد بلکه به مواد مربوط به پشت نویسی برات انتقال داده شده است.
بر اساس آنچه عنوان شد اگر پشت نویسی چک به منظور انتقال چک باشد، دارندهی چک در صورتی میتواند به پشت نویس مراجعه و مبلغ چک را مطالبه نماید که گواهینامهی عدم پرداخت تا ۱۵ روز از زمان سررسید چک صادر شود. در این حالت او میتواند به هریک از صادرکننده و یا پشت نویس، جهت دریافت طلب رجوع کند. در غیر اینصورت (خارج از زمان ۱۵ روز)، پشت نویس در مقابل دارندهی چک بری شده و دارنده فقط میتواند از صادرکنندهی چک، طلب خود را مطالبه نماید.
اما در صورتیکه پشت نویسی چک به منظور ضمانت باشد، چنانچه چک پس از مراجعه به بانک بهدلیل عدم موجودی برگشت بخورد و بهعنوان چک برگشتی تلقی گردد، ضامن بههمراه کسی که از او ضمانت نموده مسئول پرداخت میگردد و در این فرض محدودیت زمانی در برگشت چک و غیره در قانون پیشبینی نشده و دارنده در هر زمان میتواند به ضامن و دیگر مسئولین چک، جهت وصول مبلغ مندرج در چک رجوع کند.
همانطور که ملاحظه میشود امضاء چک به عنوان ضامن، مسئولیت بیشتری را نسبت به امضاء بهعنوان انتقالدهنده بههمراه دارد. اما چگونه میتوان تشخیص داد که امضاء پشت نویس در حکم ضمانت است یا انتقال؟
معیارهای تشخیص ضمانتکننده از انتقالدهنده در ظهرنویسی چکها
- ۱ـ پشت نویسی جهت انتقال فرع بر مالکیت چک است. یعنی تنها کسی میتواند پشت نویس انتقالدهنده بهحساب آید که در هنگام امضا، دارندهی چک بوده باشد. پس اگر شخصی بهجز دارنده (ثالث) پشت چک را امضاء کرده باشد، انتقالدهنده نیست و باید ضامن محسوب شود.
- ۲- اگر امضا کننده قصد خود را از امضاء در پشت چک اعلام داشته اصولاً معیار تشخیص، ارادهی امضاکننده است. در واقع اگر امضاکننده اعلام کند که بابت انتقال امضاء کرده است، برای تشخیص نوع پشت نویسی بههمین عبارت استناد میشود.
- ۳ـ اگر امضاکننده قصد خود را اعلام نکرده و بهدلیلی معلوم است که او هنگام امضا دارندهی چک بوده، حتی اگر سند در وجه حامل باشد، صرف امضاء او حمل بر پشت نویسی بهمنظور انتقال میگردد و اگر هنگام امضاء ثالث بوده (دارنده نبوده)، امضاء او حمل بر ضمانت خواهد شد.
- ۴ـ اگر معلوم نیست که امضاکننده شخص ثالث بوده یا دارنده، بر مبنای اماره تصرف باید او را دارندهی چک تلقی کرد. لذا امضاء او باید حمل بر پشت نویسی بهمنظور انتقال شود.
اما فارغ از نوع پشت نویسی چک، نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که علیه پشت نویس، چه از نوع ضامن و چه از نوع انتقالدهنده، نمیتوان شکایت کیفری کرد و حکم جلب گرفت و باید به شکل حقوقی طرح دعوی شود. در مورد چک کیفری و چک حقوقی نیز در مقاله مرتبط با آنها بهتفصیل صحبت شده است.
طبقه بندی: آیا می دانید؟، مسائل حقوقی خرید وفروش، چک-سفته-حواله برات، وام بانکی، خبر نامه حقوقی، سخن عدالتگران، مطالب خواندنی، بخوان تا گرفتار نشوید، روش قانونی سوء اثر چک برگشتی، ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت.، زنگ تفریع حقوقی، کیفر چک تمام شده وراهی خوب برای کلاهبرداران (آیا همه مردم با چگونگی کشیدن چک آشنا هستن؟)،
برچسب ها: چک وپشت نویسی، چرا چک!!!، نکات مهم چک، درمورد چک چه میدانید؟، چک،
طبقه بندی: آیا می دانید؟، مطالب حقوقی، وام بانکی، حقوق وحق، زنگ تفریع حقوقی، مطالب اضافی و خواندنی برای شما، مطلب عمومی، کیفر چک تمام شده وراهی خوب برای کلاهبرداران (آیا همه مردم با چگونگی کشیدن چک آشنا هستن؟)، ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت.، روش قانونی سوء اثر چک برگشتی، خبر نامه حقوقی،
برچسب ها: چک برگشتی حقوقی و کیفری، چک، قانون جدیدچک، جلب درچک برگشتی، اسناد تجاری،
ضمانت در قانون
بر طبق ماده ی 684 قانون مدنی«عقد ضمان عبارت است از اینکه شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است بعهده بگیرد. متعهد را ضامن ، طرف دیگر را مضمون له و شخص ثالث مضمون عنه یا مدیون اصلی می گویند.»
شرایط ضامن
ضامن بایدعاقل-بالغ و رشید باشد.
در ضمانت لازم نیست که ضامن مضمون عنه(مدیون اصلی)را بشناسد بلکه تنها تمییزآن کافی است.
طبقه بندی: آیا می دانید؟، مطالب حقوقی، مسائل حقوقی خودرو های لیزینگ، چک-سفته-حواله برات، قانون .......، وام بانکی، حقوق وحق، سخن عدالتگران، خبر نامه حقوقی، چک :سئوالات متداول درباره "چک"؛ با چک برگشتی چه باید کرد؟، چرا مهریه 110 سکه!!!چرا مهریه سکه!!!، تامین دلیل در مراجع قضایی یعنی چه؟، ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت.،
برچسب ها: ضمانت در قانون، مضمون عنه، ماده ی 684 قانون مدنی، شرایط ضامن،
هوشنگ پورزند
چک وآنچه در ارتباط با چک باید بدانید
امروزه کمتر کسی است که با چک و امور بانکی سر و کار نداشته باشد. رواج روزافزون استفاده از چک و از طرف دیگر آشنایی نداشتن با قوانین و مقررات چک گاهی سبب دردسر می شود . بنابراین آشنایی با قوانین و مقررات چک برای همه افراد ضروری و لازم است.
در یک تعریف ساده ، چک سندی است که بر طبق آن صاحب حساب بانکی باصدور چک می تواند خودش شخصا و یا با تحویل چک به فرد دیگر ، از حساب بانکی خود پول برداشت کندوکیل چک.
چک عمده ترین اسناد تجارتی معمول بوده و پس از گسترش عملیات بانکی یکی از مهمترین وسائل دریافت و پرداخت وجه شناخته شده و پس از برات و سفته که تعهد پرداخت هستند چک جانشین پول نقد گردیده است. فوائد و اهمیت چک ناشی از امتیازاتی است که قانون تجارت یا قانون صدور چک به آن داده یا می دهد تا بهترین وسیله سهولت مبادله پول و یا انتقال وجه از فردی به فرد دیگر باشد . از نظر سیاست پولی و بانکی هر کشور ، حجم چکهای درگردش و نیز پذیرش عام که مبتنی بر اطمینان و اعتماد به روابط پولی در جامعه است همیشه مورد توجه و مطالعه بوده و به همین جهت برای استحکام بخشیدن به مقبولیت آن ، دولتها کوشش زیادی برای حفظ ارزش چک و ممانعت از صدور چکهای بی محل نموده اند .
انواع چک
بانکهای ایران چکهای گوناگون چاپ و در دسترس مردم می گذارند. انواع این چکها عبارتند از :
- چک عادی: چکهایی است که صاحب حساب صادر می کند و به طلبکار خود یا سایر افراد می دهد . دارنده چک یعنی کسی که چک به نام او صادر شده است با مراجعه به بانک می تواند وجه آنرا وصول کند . این چکها چندان قابل اعتماد و اطمینان نیست و اعتبار آن صرفا اعتبار صاحب حساب است . بنابراین باید سعی کرد فقط از کسانی چک قبول کرد که قابل اطمینان باشند . چون در صورت خالی بودن حساب و متواری بودن صاحب حساب، دارنده چک با مشکلات فراوانی روبرو خواهد شد و چه بسا دچار خسارتهای غیرقابل جبرانی شود.
- چک تضمین شده: چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک صادر می شود و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می شود ، برخلاف چکهای عادی که توسط صاحب حساب صادر می شود . بنابراین هر فردی می تواند از بانک تقاضای چک تضمین شده بنماید . این چکها کاملا مطمئن و قابل اطمینان هستند و با مراجعه به هر یک از شعب بانک صادر کننده در سراسر کشور قابل وصول هستند طبق قانون ، چکهای تضمین شده قابل توقیف و مسدود شدن نمی باشند و فوت و ورشکستگی صادر کننده تضمین شده و خللی به حقوق دارنده این نوع چک وارد نخواهد ساخت.وکیل
- چک مسافرتی: چکی است که توسط بانک صادر می شود و وجه آن در هر یک از شعبه های آن بانک یا توسط کارگزاران بانک پرداخت می گردد . مبلغ چک مسافرتی روی آن قید می شود. این نوع چکها برای جلوگیری از حمل و نقل پول بسیار مفید است و قابل اطمینان هم می باشد
- چک و بانک: چک همیشه با بانک در ارتباط است و فقط بانکها می توانند دسته چک به مشتریان خود بدهند . بانکهای دولتی مانند صادرات ، کشاورزی ، ملت ، ملی ، سپه و … و بانکهای خصوصی مانند بانک سامان ، بانک پاسارگاد ، بانک اقتصاد نوین و غیره
- موسسات مالی و اعتباری و موسسات قرض الحسنه: این موسسات بانک محسوب نمی شوند هر چند که به عملیات بانکی مشغول هستند . دفترچه ها و دسته چکهایی که این موسسات به مردم می دهند از امتیازها و مزایای چک بانکی محروم می باشد
- چک سفید امضاء: چک سفید امضاء ، چکی است که در آن فقط امضای صاحب حساب وجود دارد و جای گیرنده و مبلغ و تاریخ آن خالی است . این نوع چکها معمولا برای تضمین به کار می رود و بسیار خطرناک است . بنابراین توصیه می شود افراد در هیچ صورت چک سفید امضاء به کسی حتی نزدیک ترین اقوام خود ندهدصدور چک: برای صدور چک معمولا نام گیرنده در چک قید می شود . در صورتی که چنین باشد چک در وجه شخص معین خواهد بود و فقط همان شخص می تواند وجه آن را وصول کند . اما اگر در محل گیرنده چک ، نام کسی نوشته نشود ، چک در وجه حامل خواهد بود.وکیل چک
چک در وجه حامل چکی است که صاحب حساب با صدور آن ، به هر کسی که بخواهد امکان وصول وجه آنرا می دهد.
انتقال چک در وجه حامل: انتقال این نوع چک فقط با دست به دست گشتن صورت می گیرد و نیازی به امضای پشت چک نیست.
خطر چکهای در وجه حامل: خطری که در مورد چکهای در وجه حامل وجود دارد امکان گم شدن و یا به سرقت رفتن آنهاست . چون این چکها در دست هر کسی باشد همان فرد مالک آن شناخته می شود ، در صورتی که گم شود یا به سرقت رود ، از سوی همان فرد پیدا کننده یا سارق قابل وصول خواهد بود. مگر اینکه صاحب اصلی چک اعلام مسروقه بودن یا گم شدن آن را بکند و تقاضای عدم پرداخت آن را به بانک بدهد.وکیل چک
چک از دیدگاه کیفری
تعریف چک: بر طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت : « چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد و یا به دیگری واگذار می نماید . »
چک
سند انتقال وجه است و در هر چک ، حداقل سه نفر وجود دارد کسی که چک صادر
می کند ، کسی که چک به عهده او صادر می شود یعنی در نزد او مقداری وجه
موجود است « بانک » و بالاخره کسی که وجه چک را دریافت می نماید "ذینفع ".
صدور چک بلامحل در قانون جرم محسوب می شود و در صورتیکه چک در هنگام وصول غیرقابل پرداخت باشد یا مواجه با کسر مبلغ گردد یا اصولاً حساب صادر کننده مسدود باشد و یا با وجود اشکال با نمونه امضاء در بانک ، قلم خوردگی و … غیرقابل پرداخت باشد کسی که چک در دست اوست و محق دریافت مبلغ چک می باشد می تواند پس از مراجعه به بانک و گرفتن گواهینامه عدم پرداخت از بانک با در دست داشتن مدارک لازم مثل گواهینامه عدم پرداخت و اصل چک و شناسنامه برای احراز هویتش به دادسرای محل مراجعه و با طرح شکایت کیفری خواستار مجازات صادر کننده چک بلامحل یا دارای کسر اعتبار موجودی گردد وکیل .
جهات کیفری چک
مواردی که صادر کننده چک در صورت عدم رعایت آنها قابل تعقیب کیفری خواهد بود عبارتند از:
- دارا نبودن وجه نقد یا عدم کفایت آن در حساب جاری صادر کننده چک .
- بیرون کشیدن تمام یا قسمتی از وجهی که به اعتبار آن چک صادر شده است
- صدور دستور عدم پرداخت وجه چک به بانک محال علیه .
- تنظیم چک به صورت نادرست : الف – عدم مطابقت امضاء ب – اختلاف در مندرجات ج – قلم خوردگی ( امثال آن ) .وکیل چک
- صدور چک از حساب مسدود .
نحوه تعقیب کیفری صادر کننده چک در مراجع قضائی
رایج ترین راه صول وجه چک ، اعلام شکایت کیفری است ،یدین معنی که دارنده چک بعد از دریافت برگ عدم پرداخت از بانک محال علیه آن را به ضمیمه ۲ برگ فتوکپی مصدق پشت و روی چک و یک برگ شکوائیه ملصق به … ریال تمبر به مرجع قضائی صالح تسلیم می کند . پس از تشکیل پرونده در ارجاع آن به مرجع رسیدگی کننده ، تعقیب کیفری صادر کننده چک شروع می شود . شرایط تحقق چک کیفری براساس ماده ۱۰ اصلاحی سال ۸۲ هرکس مبادرت به صدور چک نماید عمل وی در حکم صدور چک بی محل خواهد بود و به حداکثر مجازات مندرج در ماده ۷ محکوم خواهد شد و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق است.
مواردی که چک بلامحل قابل تعقیب جزائی نمی باشد
- ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور چک ، دارنده چک جهت وصول وجه آن به بانک مراجعه نکرده باشد .
- ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانک ، دارنده چک درخواست تعقیب جزائی ننموده باشد .
- در صورتی که چک بلامحل پس از برگشت به شخص دیگری منتقل شده باشد که در این صورت شخص اخیر حق تعقیب جزائی ندارد ، مگر اینکه وارث دارنده چک باشد .
- در صورتی که صادر کننده چک فوت نماید .
- در صورتی که صادر کننده چک قبل از تاریخ شکایت دارنده آن ، وجه آن را نقداً به دارنده چک پرداخته و لاشه چک را دریافت داشته باشد .
- در صورتیکه پس از شکایت ، شاکی ترتیب انتقال چک مورد شکایت را به دیگری بدهد نیز تعقیب جزائی متوقف می گردد .
- در صورت گذشت شاکی ( دارنده چک بلامحل ) .
- در صورتی که صادر کننده ثابت کند که چک مفقود یا سرقت یا جعل شده و یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت و یا جرائم دیگری به دست آمده است مانند تهدید و اجبار .وکیل چک
- صدور چک به صورت سفید امضاء ، مشروط ، بابت تضمین ، وعده دار و تأمین اعتبار .
- در صورت جنون متهم ( با استناد به ماده ۵۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۷۵ ) .
- هرگاه شاکی بعد از صدور حکم قطعی گذشت کند البته در این صورت اجرای حکم موقوف می گردد و محکوم علیه تنها ملزم به پرداخت مبلغی معادل یک سوم جزای نقدی مقرر در حکم خواهد بود که به دستور دادستان به نفع دولت ضبط خواهد شد
گروه عدالتگران برای اطلاع رسانی وخدمت به مردم مطالب مفید بر روی لینگ خود میگذارد
با وجود اهمیت چک در مبادلات امروز نسبت به آن بی توجهی هایی صورت گرفته ودر بسیاری از موارد دیده شده عدم آگاهی از یک ماده یا تبصره آن به دشواری های زیادی برای شهروندان منتهی شده از همین رو وبا هدف آگاهی شما عزیزان متن کامل قانون چک را می آوریم.
- ماده ۱: (الحاقی ۱۳۷۲٫۸٫۱۱) انواع چک عبارتند از:
- چک عادی، چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر میکنند و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد.
- چک تایید شده، چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر و توسط بانک محال علیه پرداخت وجه آن تایید میشود.
- چک تضمینشده، چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین میشود.
- چک مسافرتی، چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هریک از شعب آن بانک توسط نمایندگان و کارگزارن آن پرداخت میگرددوکیل چک.
- ماده ۲: چکهای صادر
عهده بانکهایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده یا میشوند
همچنین شعب آنها در خارج از کشور در حکم اسناد لازمالاجرا است و دارنده چک
در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به علت
نبودن محل یا به هر دلیل دیگری که منتهی به برگشت چک و عدم پرداخت گردد
میتواند طبق قوانین و آییننامههای مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا
باقیمانده آن را از صادرکننده وصول نماید.
برای صدور اجراییه دارنده چک باید عین چک و گواهینامه مذکور در ماده ۴ و یا گواهینامه مندرج در ماده ۵ را به اجرای ثبت اسناد محل تسلیم نماید.
اجراء ثبت در صورتی دستور اجرا صادر میکند که مطابقت امضای چک به نمونه امضای صادرکننده در بانک از طرف بانک گواهی شده باشد.
دارنده چک اعم از کسی که چک در وجه او صادر گردیده یا به نام او پشتنویسی شده یا حامل چک (در مورد چکهای در وجه حامل) یا قائم مقام قانونی آنان.
(تبصره (الحاقی ۱۳۶۷٫۳٫۱۰) مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام) دارنده چک میتواند محکومیت صادرکننده را نسبت به پرداخت کلیه خسارات و هزینههای وارد شده که مستقیما و به طور متعارف در جهت وصول طلب خود از ناحیه وی متحمل شده است، اعم از آنکه قبل از صدور حکم یا پس از آن باشد، از دادگاه تقاضا نماید. در صورتی که دارنده چک جبران خسارت و هزینههای مزبور را پس از صدور حکم درخواست کند، باید درخواست خود را به همان دادگاه صادرکننده حکم تقدیم نماید. - ماده ۳: (اصلاحی ۱۳۸۲٫۶٫۲) صادرکننده چک
باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد
داشته باشد و نباید تمام یا قسمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر
کرده، به صورتی از بانک خارج نماید یا دستور عدم پرداخت وجه چک
را بدهد و نیز نباید چک را به صورتی تنظیم نماید که بانک به عللی از قبیل
عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چک، یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن از پرداخت وجه چک خودداری نماید.
هرگاه در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد، بانک به آن شرط ترتیب اثر نخواهد داد. - ماده ۳ مکرر: (الحاقی ۱۳۸۲٫۶٫۲) چک فقط در تاریح مندرج در آن و با پس از تاریخ مذکور قابل وصول از بانک خواهد بود.
- ماده ۴: هر گاه وجه چک به علتی از علل
مندرج در ماده ۳ پرداخت نگردد بانک مکلف است در برگ مخصوصی که مشخصات چک و
هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر شده باشد علت یا علل عدم پرداخت را
صریحا قید و آن را امضاء و مهر نموده و به دارنده چک تسلیم نماید.
در برگ مذکور باید مطابقت امضا صادرکننده چک با نمونه امضا موجود در بانک (در حدود عرف بانکداری) و یا عدم مطابقت آن از طرف بانک تصدیق شود.
بانک مکلف است به منظور اطلاع صادرکننده چک، فورا نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است ارسال دارد.
در برگ مذبور باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک نیز قید گردد. - ماده ۵: در صورتی که موجودی حساب
صادرکننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضای دارنده چک بانک مکلف
است مبلغ موجود در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده چک با قید مبلغ
دریافت شده در پشت چک و تسلیم آن به بانک، گواهینامه مشتمل بر مشخصات چک
و مبلغی که پرداخت شده از بانک دریافت مینماید. چک مذکور نسبت به مبلغی
که پرداخت نگردیده بیمحل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای
دارنده چک جانشین اصل چک خواهد بود.
ادامه مطلب
طبقه بندی: تعریف جرم ؟جرم چیست به زبان ساده؟، ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت.، روش قانونی سوء اثر چک برگشتی، مطالب خواندنی، چک :سئوالات متداول درباره "چک"؛ با چک برگشتی چه باید کرد؟، سخن عدالتگران، حقوق وحق، خبر نامه حقوقی، چک-سفته-حواله برات، آیا می دانید؟، مطالب حقوقی،
برچسب ها: چک، چک کفیری، چک حقوقی، شهادت در چک، عدالتگران و مطالب چک، خیانت وامانت در چک،
تعریف اقامتگاه در قانون
![]() | اقامتگاه به مکان معینی گفته میشود که فعالیتها و امور شخص (اعم از سکونت و اداره امور) در آن مکان متمرکز شده و به نوعی عنصر شناسایی شخص حقیقی و حقوقی است. در حقوق عمومی و خصوصی، اقامتگاه عنصر مهمی در تعیین قلمرو حقوقی شخص محسوب ... |
اقامتگاه به مکان معینی گفته میشود که فعالیتها و امور شخص (اعم از سکونت
و اداره امور) در آن مکان متمرکز شده و به نوعی عنصر شناسایی شخص حقیقی و
حقوقی است. در حقوق عمومی و خصوصی، اقامتگاه عنصر مهمی در تعیین قلمرو
حقوقی شخص محسوب میشود.
تعریف لغوی
اقامت در لغت به معنای در جایی ماندن و به سر بردن است و اقامتگاه محلی
جغرافیایی است که شخص در آن زندگی و عمده امور خود را در آن مکان اداره
میکند.
تعریف اقامتگاه در قانون
قانونگذار در ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی، اقامتگاه را تعریف کرده است:
«اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص در آنجا سکونت داشته و مرکز
مهم امور او نیز در آنجا باشد. اگر محل سکونت شخصی غیر از مرکز مهم امور او
باشد، مرکز امور او اقامتگاه محسوب میشود. اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز
عملیات آنها خواهد بود.»
این ماده قانونی، برای اطلاق «اقامتگاه» به یک محل، دو شرط را عنوان کرده است:
1- محل سکونت شخص باشد.
2- مرکز مهم اداره امور او نیز باشد.
همچنین قانونگذار در این ماده، بعد از ذکر این دو شرط، ارجحیت را بیان کرده
و آن رجحان و برتری مرکز اداره امور شخص بر محل سکونت او است. بدین معنا
که اگر بین محل سکونت و اداره امور جمع حاصل نشد، محل اداره امور، اقامتگاه
محسوب شود.
آنچه که تا بخش نخست ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی بیان شده، در خصوص اقامتگاه شخص
حقیقی است. اقامتگاه شخص حقوقی نیز در عبارت پایانی این ماده بیان شده که
بر اساس آن، «اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آنها خواهد بود.»
تعریف ماده 1002 قانون مدنی از اقامتگاه، در مواد ۱۰۰۳ و ۱۰۰۴ قانون مدنی تکمیل شده است:
بر اساس ماده ۱۰۰۳ قانون مدنی، «هیچ کس نمیتواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد.»
همچنین ماده ۱۰۰۴ این قانون میگوید: «تغییر اقامتگاه به وسیله سکونت
حقیقی در محل دیگر به عمل میآید؛ مشروط بر اینکه مرکز مهم امور او نیز به
همان محل انتقال یافته باشد.»
این تأکید بر شروط تحقق اقامتگاه و عدم امکان داشتن چند اقامتگاه، برای
جلوگیری از سردرگمی مدعیان، مراجع قضایی و واحد ابلاغ و نیز ممانعت از سوء
استفاده شخص صاحب اقامتگاه است.
مرکز مهم امور
منظور از «مرکز مهم امور» محلی است که شخص در آنجا از حیث شغل، کسب، خدمت اداری، نظامی یا به دلیل علاقه ملکی اقامت دارد.
اقسام اقامتگاه
اقامتگاه را میتوان به اقامتگاه اجباری، اختصاصی (انتخابی)، اختیاری، اداری شرکت (مرکز اصلی شرکت) و حقیقی تقسیم کرد.
1- اقامتگاه اجباری
اقامتگاهی است که به طور استثنا و بر خلاف اصل حاکمیت اراده، قانون به شخص
یا اشخاصی معین تحمیل میکند. مانند اقامتگاه زن شوهردار که تابع اقامتگاه
شوهر است و اقامتگاه مأمور دولت که عبارت از محلی است که وی در آنجا
مأموریت ثابت دارد.
2- اقامتگاه اختصاصی (انتخابی)
اقامتگاهی است که طرفین معامله یا یکی از آنها در ضمن عقد برای اجرای
تعهدات ناشی از آن معامله یا ابلاغ اوراق دعوی و احضار و اخطار در خارج از
اقامتگاه حقیقی خود انتخاب کرده باشند. به این اقامتگاه، اقامتگاه قراردادی
نیز گفته میشود.
3- اقامتگاه اختیاری
اقامتگاهی است که شخص برای مرکز مهم امور خود اختیار کند.
4- اقامتگاه اداری شرکت (مرکز اصلی شرکت)
اقامتگاه اداری شرکت همان مرکز اصلی شرکت بوده و عبارت از محلی است که
ادارات مرکزی شرکت در آن محل بوده و هیأت رئیسه شرکت در آنجا سکونت دارند و
دستورات شرکت در آنجا صادر و گزارشهای اجرای آن دستورات در آنجا مستقر و
گردآوری میشود همچنین جلسات هیأت مدیره و مجامع شرکت در این اقامتگاه
تشکیل میشود.
5- اقامتگاه حقیقی
اقامتگاه حقیقی در مقابل اقامتگاه انتخابی بوده و آن اقامتگاهی است که بر
اساس حاکمیت اراده باشد و ناشی از قرارداد نبوده و در انتخاب آن توافقی
صورت نگرفته است.
تعدد اقامتگاه
تعدد اقامتگاه حالت حقوقی شخصی است که بیش از یک اقامتگاه حقیقی داشته باشد.
ماده ۱۰۰۳ قانون مدنی بیان میکند که: «هیچ کس نمیتواند بیش از یک
اقامتگاه داشته باشد.» و ماده ۱۰۱۰ همین قانون، این اجازه را به طرفین
معامله میدهد که برای اجرای تعهدات مربوط به آن قرارداد، محلی غیر از
اقامتگاه حقیقی خود انتخاب کند. ماده ۱۰۱۰ میگوید: «اگر ضمن معامله یا
قراردادی، طرفین معامله یا یکی از آنها برای اجرای تعهدات حاصله از آن
معامله محلی غیر از اقامتگاه حقیقی خود انتخاب کرده باشد، نسبت به دعاوی
راجع به آن معامله محلی که انتخاب شده است، اقامتگاه او محسوب خواهد شد و
همچنین است در صورتی که برای ابلاغ اوراق دعوی ، احضار و اخطار، محلی را
غیر از اقامتگاه حقیقی خود معین کند.»
به نظر میرسد که بین این دو ماده قانونی، تعارض وجود داشته باشد اما اگر
منظور از واحد بودن اقامتگاه در ماده ۱۰۰۳ را، اقامتگاه حقیقی محسوب کنیم،
این تعارض برداشته میشود. بدین ترتیب هر شخص نمیتواند بیش از یک
اقامتگاه حقیقی داشته باشد اما به واسطه اجرای تعهدات یک قرارداد میتوان
چند اقامتگاه انتخابی داشت.
انواع اقامتگاه به لحاظ شخص
به لحاظ شخص میتوان اقامتگاه را به اقامتگاه اشخاص حقیقی و اقامتگاه اشخاص حقوقی تقسیم کرد.
اقامتگاه اشخاص حقیقی
اقامتگاه اشخاص حقیقی شامل اقامتگاه زن شوهردار، اقامتگاه کارکنان دولت،
اقامتگاه افراد نظامی، اقامتگاه صغار و محجوران، اقامتگاه کارگران یا
خادمان، اقامتگاه تاجر و فرد دارای کار آزاد و اقامتگاه صاحبان اموال
غیرمنقول است.
1- اقامتگاه زن شوهردار
بر اساس ماده ۱۰۰۵ قانون مدنی، «اقامتگاه زن شوهردار همان اقامتگاه شوهر
است. معذلک زنی که شوهر او اقامتگاه معلومی ندارد و همچنین زنی که با رضایت
شوهر خود یا با اجازه محکمه مسکن علیحده (جداگانه) اختیار کرده است،
میتواند اقامتگاه شخصی علیحده نیز داشته باشد.» اصل در اقامتگاه زن، تبعیت
از شوهر است بنابراین اقامتگاه زن از جمله اقامتگاههای اجباری است اما
این ماده قانونی سه استثنا بر این قاعده مشخص کرده است:
الف - وقتی شوهر اقامتگاه معلومی ندارد:
در چنین حالتی قاعده تبعیت زن از شوهر نمیتواند اعمال شود؛ لذا به موجب قانون زن میتواند برای خود اقامتگاهی انتخاب کند.
ب- توافق زن و شوهر در داشتن اقامتگاه مستقل از شوهر:
اگر زن و شوهر توافق کنند و شوهر رضایت دهد که زن اقامتگاه مستقلی داشته
باشد، این اقامتگاه، اقامتگاه زن شوهردار خواهد بود. این جواز قانونی نشان
میدهد که قاعده تبعیت زن از شوهر در تعیین اقامتگاه در ماده ۱۰۰۵، قانون
آمرهای نیست و میتوان در تعیین اقامتگاه بین دو طرف توافق صورت گیرد.
ج- اقامتگاه مجزا از شوهر به حکم محکمه
به موجب ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی، «اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف
ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن میتواند مسکن علیحده اختیار
کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر
نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است، نفقه بر
عهده شوهر خواهد بود.»
در این صورت زن به حکم قضایی میتواند برای خود اقامتگاه مستقلی انتخاب کند
که این مورد نیز استثنایی بر قاعده تبعیت زن از شوهر در گزینش اقامتگاه
است.
2- اقامتگاه کارکنان دولت
بر اساس ماده ۱۰۰۷ قانون مدنی، «اقامتگاه مأموران دولتی، محلی است که در
آنجا مأموریت ثابت دارند.» بدین ترتیب اقامتگاه مأموران دولتی را قانون
تعیین کرده و لذا از جمله اقامتگاههای اجباری است.
3- اقامتگاه افراد نظامی
بر اساس ماده ۱۰۰۸ قانون مدنی، «اقامتگاه افراد نظامی که در ساخلو (پادگان) هستند، محل ساخلوی آنها است.»
4- اقامتگاه صغار و محجوران
ماده ۱۰۰۶ قانون مدنی نیز میگوید: «اقامتگاه صغیر و محجور همان اقامتگاه ولی یا قیم آنها است.»
اقامتگاه صغار و محجوران را قانون مشخص کرده است.
صغیر و محجور اشخاصی هستند که اهلیت استیفا (تصرف در اموال خود) را ندارند و تحت سرپرستی دیگری (ولی یا قیم) قرار دارند.
5- اقامتگاه کارگران یا خادمان
بر اساس ماده ۱۰۰۹ قانون مدنی، «اگر اشخاص کبیر که معمولاً نزد دیگری کار
یا خدمت میکنند، در منزل کارفرما یا مخدوم خود سکونت داشته باشند،
اقامتگاه آنها همان اقامتگاه کارفرما یا مخدوم آنها خواهد بود.»
6- اقامتگاه تاجر و فرد دارای کار آزاد
فردی که دارای شغل آزاد است، (تاجر و...) محل معاملات و اموالش اقامتگاه او محسوب میشود؛ نه محل سکونتش.
7- اقامتگاه صاحبان اموال غیرمنقول
اقامتگاه این اشخاص، اصلیترین محل استقرار مالک که منافع و فعالیتهایش در آنجا قرار دارد و محل وقوع اموال غیرمنقول او بوده، است.
ب- اقامتگاه اشخاص حقوقی
عبارت ذیل ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی میگوید: «اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آنها خواهد بود.»
ماده ۵۹۰ قانون تجارت نیز تصریح دارد که «اقامتگاه شخص حقوقی محلی است که اداره شخص حقوقی در آنجا است.»
تغییر اقامتگاه
بر اساس ماده ۱۰۰۴ قانون مدنی، «تغییر اقامتگاه به وسیله سکونت حقیقی در
محل دیگر به عمل میآید؛ مشروط بر اینکه مرکز مهم امور او نیز به همان
محل انتقال یافته باشد.»
صرف سکونت در محلی، آن محل را به اقامتگاه تبدیل نمیکند؛ بلکه سکونت به
علاوه مرکز اداره امور قرار دادن آن محل است که به محل، عنوان اقامتگاه
میدهد.
پیامدهای حقوقی اقامتگاه
پیامدهای حقوقی اقامتگاه شامل موارد ذیل است:
اثر اساسی اقامتگاه در تعیین صلاحیت دادگاه رسیدگیکننده به دعوی است؛ زیرا لازمه اقامه دعوی اطلاع از اقامتگاه خوانده است.
1- به موجب ماده ۱۱ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوی باید در دادگاهی اقامه
شود که خوانده در حوزه قضایی آن اقامتگاه دارد.مفهوم این ماده آن است که
دادگاهی صلاحیت رسیدگی به دعوی را دارد که در حوزه قضایی اقامتگاه خوانده
واقع شده باشد.
2- حسب ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی، دعاوی راجع به ترکه متوفی اگرچه
خواسته، دین یا مربوط به وصایای متوفی باشد، تا زمانی که ترکه تقسیم نشده
است، در دادگاه محلی اقامه میشود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران، آن
محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد، رسیدگی به دعاوی یادشده
در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی در ایران، در حوزه آن بوده
است. در این ماده به دو نکته اشاره شده است:
با وجود اینکه متوفی خوانده نیست اما اقامتگاه او تعیینکننده دادگاه رسیدگیکننده به دعاوی راجع به ترکه است.
اقامتگاه همان محل سکونت نیست. لذا این ماده اشعار میدارد که اگر
اقامتگاه متوفی معلوم نبود، رسیدگی در صلاحیت محل سکونت متوفی است.
3- ماده ۲۱ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر میدارد؛ دعوای راجع به متوقف یا
ورشکسته باید در دادگاهی اقامه شود که شخص متوقف یا ورشکسته، در حوزه آن
اقامت داشته است و چنانچه در ایران اقامت نداشته باشد، در دادگاهی اقامه
میشود که متوقف یا ورشکسته در حوزه آن برای انجام معاملات خود شعبه یا
نمایندگی داشته یا دارد.
4- به موجب ماده ۲۲ قانون آیین دادرسی مدنی، دعاوی راجع به ورشکستگی
شرکتهای بازرگانی که مرکز اصلی آنها در ایران است، همچنین دعاوی مربوط به
اصل شرکت و دعاوی بین شرکت و شرکا و اختلافات حاصله بین شرکا و دعاوی اشخاص
دیگر علیه شرکت تا زمانی که شرکت باقی است و نیز در صورت انحلال تا وقتی
که تصفیه امور شرکت در جریان است، در مرکز اصلی شرکت اقامه میشود.
در توضیح باید گفت که مرکز اصلی شرکت، همان اقامتگاه شخص حقوقی است.
تعیین مهلت تجدید نظرخواهی
مهلت تجدیدنظرخواهی نسبت به دادنامههای بدوی برای کسانی که در ایران مقیم
هستند (اقامتگاه آنان ایران است) 20 روز و برای اشخاصی که مقیم خارج از
ایران هستند، دو ماه از تاریخ ابلاغ یا انقضای مدت واخواهی است.
طبقه بندی: تعریف اقامتگاه در قانون، ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺠﺎرت.، آیا می دانید؟، مطالب حقوقی،
برچسب ها: تعریف اقامتگاه در قانون، ماده ۱۰۰۵ قانون مدنی، اجازه محکمه مسکن علیحده،
